DAVANIN AÇILMAMIŞ SAYILMASI VE DOSYANIN İŞLEMDEN KALDIRILMASI

Hukuk muhakemesinde kişiler arasındaki uyuşmazlıkların devletin yargı organları vasıtasıyla çözülmesi için başvurulan yol dava yoludur. Bu yola başvurmak için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu şartlar dava şartları başlığı altında genel dava şartları, taraflara ilişkin dava şartları ve dava konusu şeye ilişkin genel şartlar olarak sınıflandırılabilir. Bu bağlamda taraflara ilişkin şartların sağlanması davanın açılabilmesi için aranan temel şartlardan biridir. Buna göre hukuk davalarında taraf teşkilinde davacı ve davalı olmak üzere iki tarafın bulunması gerekir.

Taraf teşkili sadece davanın açılması esnasında değil tüm dava süresince sağlanmalıdır. Tarafların davayı sürdürmemeleri durumunda mahkeme esas hakkında bir karar veremez. Bu sebeple açılan bir davada tarafların davayı sonuna kadar takip etmeleri gerekir. Aksi halde mevcut duruma göre dosyanın işlemden kaldırılmasına ya da davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.

Tarafların duruşmaya gelmemesi, sonuçları ve davanın açılmamış sayılması HMK m.150’de düzenlenmiştir. Buna göre “MADDE 150- (1) Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflar, duruşmaya gelmedikleri veya gelip de davayı takip etmeyeceklerini bildirdikleri takdirde dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. (2) Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflardan biri duruşmaya gelir, diğeri gelmezse, gelen tarafın talebi üzerine, yargılamaya gelmeyen tarafın yokluğunda devam edilir veya dosya işlemden kaldırılır. Geçerli bir özrü olmaksızın duruşmaya gelmeyen taraf, yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemez. (3) Duruşma gününün belli edilmesi için tarafların başvurması gereken hâllerde gün tespit ettirilmemişse, son işlem tarihinden başlayarak bir ay geçmekle dosya işlemden kaldırılır. (4) Dosyası işlemden kaldırılmış olan dava, işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde taraflardan birinin dilekçe ile başvurusu üzerine yenilenebilir. Yenileme dilekçesi, duruşma gün, saat ve yeri ile birlikte taraflara tebliğ edilir. Dosyanın işlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak bir ay geçtikten sonra yenileme talebinde bulunulursa, yeniden harç alınır, bu harç yenileyen tarafça ödenir ve karşı tarafa yüklenemez. Bu şekilde harç verilerek yenilenen dava, eski davanın devamı sayılır. (5) İşlemden kaldırıldığı tarihten başlayarak üç ay içinde yenilenmeyen davalar, sürenin dolduğu gün itibarıyla açılmamış sayılır ve mahkemece kendiliğinden karar verilerek kayıt kapatılır. (6) İşlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan dava, ilk yenilenmeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi hâlde dava açılmamış sayılır. (7) Hangi sebeple olursa olsun açılmamış sayılan davadaki talep dahi vaki olmamış sayılır.”

HMK m.150’de dosyanın işlemden kaldırılmasını ve davanın açılmamış sayılmasını gerektiren haller düzenlenmiştir. Buna göre tarafların ikisinin de duruşmaya mazeretsiz olarak gelmemeleri veya duruşmaya gelip davayı takip etmeyeceklerini bildirmeleri durumunda dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. Bununla birlikte taraflardan biri mazeret bildirse ancak mahkemece bu mazeret geçerli bir mazeret olarak kabul edilmezse diğer taraf da duruşmaya gelmemişse dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilebilir. Ayrıca duruşmaya gelen tarafın talebi üzerine de dosya işlemden kaldırılabilir; ancak bu durumda duruşmaya gelmeyen tarafın geçerli bir mazereti olması durumunda bu karara itiraz etmesi mümkündür. Maddenin 3.fıkrasında belirtildiği üzere duruşma gününün belirlenmesi için tarafların başvurmasının gerektiği bir hal söz konusu ise ve son işlem tarihinden itibaren 1 ay içinde herhangi bir tarafın bu konu hakkında bir başvurusu olmaz ise bu durumda da dosya işlemden kaldırılır.

Dosyanın işlemden kaldırılmasının bazı sonuçları vardır. Buna göre kanun maddesinde belirtilen şartlardan biri gerçekleşmişse mahkeme, dosyanın yenileninceye kadar işlemden kaldırılmasına karar verebilir; ancak bu karar verilmemiş olsa bile şartlar gerçekleşmişse dosya işlemden kaldırılmış sayılır ve bu tarih yenileme için aranan sürenin başlangıç tarihidir. Bu sebeple dosyanın işlemden kaldırılmasına ilişkin kararın dosyanın işlemden kaldırılmış sayıldığı tarihten sonra verilmesi herhangi bir değişikliğe neden olmaz, süreler işlemden kaldırılmış sayılmadan itibaren işlemeye başlar.

Dosyanın işlemden kaldırılması durumunda işlemden kaldırıldığı tarihten itibaren 3 ay içinde yenilenerek davaya devam edilebilir. Yenilemenin harca tabi olup olmaması bakımından ise yenilemenin hangi tarihte yapıldığı önem arz etmektedir. Buna göre dosyanın işlemden kaldırılmasından itibaren 1 ay içinde yapılan yenileme başvurusu harca tabi değildir. 1 ay geçtikten sonra yapılan başvuru harca tabidir ve harç yenileyen tarafça ödenir. Yenilemeyle birlikte dava kaldığı yerden devam eder.

Dosyanın işlemden kaldırılmasından sonra yenilenebilmesi hakkı ilanihaye devam eden bir hak değildir. Yenileme hakkı yazılı yargılamada en fazla iki defa (HMK m.150/6);  basit yargılamada ise sadece bir kez(HMK m.320/4) yapılabilir. Yani yazılı yargılamanın söz konusu olduğu bir davada dosyanın işlemden kaldırılmasını gerektirecek bir durum gerçekleştikten sonra yenileme başvurusu yapılmışsa ve tekrar takipsiz bırakılmışsa bu durumda sadece bir kez daha yenileme yapılabilir. İkinci kez yenilemeden sonra ise tekrar takipsiz bırakılır ya da işlemden kaldırılma için aranan şartlardan biri gerçekleşirse artık davanın açılmamış sayılmasına karar verilmelidir. Basit yargılama usulünde ise yenileme sadece bir kez yapılabilir ve bundan sonra işlemden kaldırılmayı gerektirecek bir durum gerçekleştiğinde artık davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi gerekir. Nitekim Yargıtay içtihatları da bu yöndedir. Yargıtay 14. H.D. 2016/13957 E., 2019/5396 K., 18.9.2019 Tarihli kararında “Dava dosyası 02.04.2015 tarihinde işlemden kaldırılmış, dava yenilendikten sonra da ikinci kez 05.02.2016 tarihinde işlemden kaldırılarak davanın açılmamış sayılmasına karar verilmiştir. HMK’nin 150/6 maddesine göre; “İşlemden kaldırılmasına karar verilmiş ve sonradan yenilenmiş olan dava, ilk yenilenmeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz. Aksi halde dava açılmamış sayılır.” şeklinde düzenleme mevcuttur. Bu hükümde “ilk yenilemeden sonra bir defadan fazla takipsiz bırakılamaz” denildiği için, bir dava iki defa takipsiz bırakılabilir. İki defa da yenilenebilir. Ancak ikinci yenilemeden sonra davanın tekrar üçüncü defa takipsiz bırakılması halinde davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. Mahkemece yukarıda açıklanan usul hükmüne aykırı olarak ikinci defa takipsiz bırakılan ve yenilenen davanın açılmamış sayılmasına karar verilmesi usul ve yasaya uygun düşmediğinden kararın bozulması gerekmiştir.

Davanın açılmamış sayılması dosyanın işlemden kaldırılmasından itibaren 3 ay geçtikten sonra verilen bir karardır. Bununla birlikte yukarıda da belirtildiği üzere yazılı yargılamada 2 kez basit yargılamada ise 1 kez davanın yenilenmesi talep edilmişse artık bundan sonra tekrar davanın yenilenmesi talep edilemez bu durumda davanın açılmamış sayılmasına karar verilmelidir. Bu şartlar gerçekleşmişse dava açılmamış sayılır ve bu konuda verilen karar aslında bir tespit niteliğindedir. Ayrıca maddenin 7.fıkrası uyarınca davanın açılmamış sayılmasıyla davanın tüm sonuçları ortadan kalkar; bu yüzden önceki dava konusu olay hakkında daha önce sanki hiç dava açılmamış gibi tekraren harç yatırılıp yeni bir dava açılabilir. Çünkü açılmamış sayılma ile dava açmaya yönelik talep artık ortadan kalmıştır, böyle bir talep vuku bulmamıştır artık

Stj. Av. Eda ÇİLCAN

Yararlanılan Kaynak ve Kararlar:

Pekcanıtez H./ Atalay O./ Özekes M.; Medeni Usul Hukuku, 7.  Bası , Ankara, Ekim 2019

Yargıtay 14.H.D. E.2016/13957, K.2019/5396,T.18.09.2019